De Wuxing Theorie

Oorsprong

De wuxing theorie kent drie belangrijke elementen.  Het is net als de yin yang theorie een systeem van categorisatie of classificatie.  Daarnaast is er het aspect van correlaties alsook die van de verschillende cycli.  De meesten kennen wuxing als inherent aan het Chinees geneeskundige model.  Toch is geneeskunde niet de aanleiding geweest tot het ontstaan van de wuxing theorie maar nam deze slechts in een later stadium zijn plek in de medische literatuur.

Wuxing zou in eerste instantie geïntroduceerd zijn door Zou Yan (300 BC).  Deze werd beschouwd als de grondlegger van de Yin Yang school.  Niet voor niets stond hij bekend om zijn classificaties van bergen, rivieren, en valleien.  Maar ook planten, dieren, vruchten en fruit.  In eerste instantie was de wuxing een politiek – geschiedkundige theorie die hij populariseerde onder de verschillende staten.  Hierdoor werd het een algemeen aanvaarde manier van denken waardoor het zijn invloed kon gaan uitoefenen op andere aspecten van het leven zoals die van de geneeskunde.

De politiek – geschiedkundige aard van de oorspronkelijke wuxing was een systematisatie van opeenvolging van de verschillende dynastieën .  Het was daarbij niet alleen een categorisering van dynastieën maar door de bijhorende cycli was het tevens een rechtvaardiging van.   Niet alleen van de dynastie zelf maar ook voor de keuze in politieke beslissingen zoals het voeren van oorlog.  In dat opzicht is de notie dat de wuxing ontstaan zou zijn uit een expressie van harmonie in de natuur, een volkomen geromantiseerde visie.  Het rechtvaardigde immers geweld in de overgang tussen dynastieën door te verwijzen naar het overheersende aspect van de cyclus waarbij overheersing en overwinning als één van de meest natuurlijke processen in de menselijke omgeving werd beschouwd.

Vanaf de Han periode is het gedachtegoed terug te vinden in allerlei aspecten van het filosofisch en wetenschappelijk schrijven.  Je vindt het bij de naturalisten of in rituele werkstukken, sociale filosofen of alchemisten, confucianisten en daoïsten, allen maakten ze gebruik van het denkmodel.  Vanuit één van deze invalshoeken werd uiteindelijk via de Huang Di Neijing de intrede in de Chinese geneeskunde gedaan.  Maar ook vanaf dat moment zou de wuxing theorie nog vele veranderingen ondergaan.  De gehele wuxing theorie zoals we die vandaag kennen is een samengestelde theorie die zijn oorsprong kent in verschillende denkwijzen.

Een theoretisch model

We zien dat wuxing als concept zich doorheen de tijd steeds verder heeft ontwikkeld.  Daarom is het vaststellen van het precieze ontstaan een onmogelijke opdracht.  Niet alleen het concept veranderde, ook de manier en het vakgebied waarop het werd toegepast.  In eerste instantie bleek het een manier te zijn om zich maatschappelijk te oriënteren en te gedragen volgens bepaalde principes.  Belangrijk is dat wuxing gaat over de interacties tussen vijf invloedssferen, transformatieve processen of principes.  Het denken in termen van samenhang is hierbij cruciaal, het gaat om relaties.  Toch blijft het in de kern een systeem van systematisering en classificering.  In vergelijking tot de classificering binnen de yin yang theorie voegt het een meerdimensionale complexiteit alsook asymmetrie toe.  Terwijl de voorgaande vooral eenvoud en symmetrie behelst.  Yin yang zegt dat iets zichzelf is in relatie tot iets anders.  Wuxing breidt dit uit en zegt dat iets zichzelf is door de interacties die het aangaat met zijn omgeving.  Het zijn deze interacties die verlopen volgens bepaalde patronen die worden onderverdeeld in vijf categorieën.  Hierbij fungeert het als een autoregulatief systeem die zichzelf in homeostase houdt.  Maw. het impliceert de functie van een feedback mechanisme.

Dynamiek en relaties, dat is waar het in eerste instantie over gaat.  Het is een manier om het netwerk aan relaties te verklaren zowel binnen de natuur, de maatschappij als het menselijk lichaam.  Het laat ons zien dat verandering een natuurlijk fenomeen is inherent aan het leven.  Een leven dat geneigd is zichzelf in stand te houden door een bepaald feedback systeem.  Daarbij geeft het ons de mogelijkheid om te zien hoe veranderingen in de macrocosmos een invloed hebben op ons persoonlijk welzijn.  Dat houdt in dat de wuxing ervan uitgaat dat je menselijke activiteit niet los kunt zien van de omgeving waarin deze zich volstrekt.  Alles is verweven met elkaar.  Dit is het holistische aspect inherent aan vele concepten uit de Chinese cultuur.  We kijken steeds naar het geheel.  Context is cruciaal.  Die context is de wereld om ons heen.  Net zoals wij de wereld om ons heen beïnvloeden, zijn wij niet vrij van de invloed die de wereld op ons heeft.  In dat opzicht is de wuxing een manier om op zich losstaande elementen of feiten te organiseren in een verenigd geheel.

Categorisatie en correlatie

Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen de verschillende aspecten van categorisatie, correlatie en cycli.  Zoals Unschuld benadrukte zijn dit verschillende aspecten van de theorie.  Binnen de kritiek op de wuxing zien we dat het samen nemen van deze denkwijzen tot problemen kan leiden. Als eerste kijken we naar het categorisatie aspect.  Net zoals we in de yin yang theorie de categorisatie hadden in yin of in yang (2- delige categorisatie); gaat het in de wuxing over vijf categorieën.  Wu = 5 en Xing = fase.  Deze zijn aarde – metaal – water – hout – vuur.  Elke fase heeft specifieke kenmerken maar het geheel gaat over de onderlinge relaties en  processen en is dus dynamisch.  Het procesmatige aspect zien we met name terug als we kijken naar de verschillende cycli.

Het gebruik van vijfdeling was bij de intrede van wuxing geen nieuw concept binnen de Chinese cultuur.  Zo vinden we dezelfde vijf (water, hout, vuur, aarde, metaal) terug in de Zuo Zhuan, een Chinees verhaalkundige geschiedschrijving die een periode beslaat van 722 BC – 468 BC en zich met name richt op politieke, diplomatieke en militaire zaken.  De term wuxing werd reeds gebruikt door Mencius (370 BC – 290 BC) maar dan in de context van moreel gedrag.  Ook Confucius en de Daoïsten maakten gebruik van de wuxing als de vijf deugden (Wu De).  Een voorbeeld hiervan: Welwillendheid is als hout, rechtvaardigheid als metaal, vuur is mindfull en water is als wijsheid, onderscheidingsvermogen is de kracht van aarde.

Andere indelingen zijn die van directionaliteit, kleuren en seizoenen.  Aspecten die we ook in de correlaties terug zullen vinden.  Alles wat in een bepaalde fase te categoriseren is, draagt de kenmerken van de betreffende fase of element.  Denken in categorieën gaat over het naast elkaar plaatsen van zaken en daarin gelijk(w)aardigheid vinden. In deze gelijk(w)aardigheid kijken we in eerste instantie naar de inherente kwaliteiten van het element of de fase.  Daarbij stel je jezelf de vraag:  wat is kenmerkend voor x?  Het gaat om basiskwaliteiten.  Vanuit de basiskwaliteiten die worden toegekend aan een fase gaat men correlaties trekken.  Kleuren, smaken, organen, planeten, persoonlijkheid archetypes, emoties, …   Allen kunnen ze in een bepaalde categorie worden ingedeeld of worden ze ermee gecorreleerd.

Volgens Unschuld kun je de theorie op twee conceptuele niveaus aan het werk zien.  De eerste manier is puur classificatie om fenomenen in een bepaalde groep onder te brengen.  Op een tweede niveau dienen de correlaties om het menselijk organisme te linken aan diens omgeving.  Tenslotte stelt men dat de microcosmos een afspiegeling is van de macrocosmos.  Op die manier kun je interactie tussen het lichaam en de omgeving gaan verklaren alsook de impact van die omgeving op het interne landschap.  Zij verklaart het effect van bepaalde uiterlijke actoren zoals smaken en klimatologische factoren op zowel het fysiologisch, pathologisch als psychologisch aspect van de mens.  Daarnaast voorziet het in een therapeutisch redeneren met in acht name van de verschillende actoren die invloed hebben op de mens en diens gezondheid of ziekte.  Het is tevens een manier om de overdracht van ziekte binnen het systeem in kaart te brengen.  Hierbij gaat het niet zozeer meer over correlatie en categorisatie maar over de relaties onderling, de cylci.

Cycli

Zoals we in de ontwikkeling van de wuxing theorie reeds ontdekten werd een overheersende cyclus gezien als een natuurlijk gegeven binnen het concept.  Overwinning was immers cruciaal in het politiek georiënteerde gebruik van de theorie.  De gedachte dat er een cyclus van overheersing was inherent aan het classificatiesysteem en bestond al sinds 500 BC.  Binnen een meer medische setting tijdens de Han Dynastie kwam meer aandacht voor het voedende aspect.  De generatieve cyclus.  Toch gebeurde de introductie van deze cyclus ook in een politieke setting.  Het was de Hua Nan Zi – een gids in de theorie en praktijk van beleidsvoering tijdens de vroege Han dynastie – die de introductie van het begrip maakte.  De genererende kracht werd bestempeld als de ‘moeder’ en de ontvangende kant werd ‘het kind’.  Een aspect dat binnen acupunctuur volgens de wuxing principes veelvuldig wordt gebruikt.  Het was ook in dit werkstuk dat beide cycli verbonden werden met elkaar in een sluitend systeem.  Eénmaal deze twee hoofdcycli met elkaar werden verbonden kwamen ook andere cycli aan het daglicht zoals bv. de controlerende cyclus.  We bespreken hieronder twee voorbeelden.

De voedende cyclus – generatieve cyclus – Sheng cyclus (Xiang Sheng).  Het water voedt hout zodat het kan groeien, hout voedt het vuur zodat het kan branden, het vuur zet hout om in as en voedt zo de aarde, in de aarde kan metaal rijpen, en metaal produceert het water.

De controlerende cyclus – beperkende cyclus – Ko cyclus (Xiang Ke). Hout controleert aarde door het te gebruiken, aarde controleert water door het in te dammen, water controleert vuur door het te doven, vuur controleert metaal door het te smelten, metaal controleert houdt door het te klieven.

In de weergave van de cycli vinden we twee verschillende varianten.  Eén variant zet alle elementen op een rij waarbij de cyclus gesloten is.  De andere variant zet aarde in het midden met de andere vier elementen daaromheen.  De gesloten cyclus is met name van toepassing wanneer we kijken naar de onderlinge beïnvloeding en daarbij de cyclus.  De kosmologische cyclus zoals Maciocia hem noemt, met aarde centraal, komt meer voor bij de categoriserende rol van het systeem.  De rol van aarde als centrum werd voor het eerst benadrukt door Dong Zhong-Shu (179 – 104BC) als controlerende kracht binnen de wuxing.  De qi van de aarde gold als verenigende principe.  Het idee ontstond als een synthese tussen het gedachtegoed van grondlegger Zou Yan en dat van de Confucianistische school.

Geneeskunde

Nu we het volledige spectrum aan eigenschappen van de theorie – categorisatie, correlatie en cyclisch –  hebben leren kennen kunnen we gaan kijken naar de rol die zij speelt binnen de geneeskunde.  Volgens Maciocia was de inburgering in de Chinese geneeskunde een gevolg van de overgang van een meer sjamanistische benadering naar een meer naturalistische benadering waar inductieve en deductieve redeneringen voorop stonden.

De wuxing reflecteert de interacties van de menselijke organen onderling.  Die interacties worden weergegeven door de volgorde waarin zij staan en de daarbij horende cycli die voorgesteld worden.  Niet alleen geeft het de onderlinge beïnvloeding weer van het interne systeem en fungeert het als feedbackmechanisme voor de regulatie hiervan, ook is het een methodisch model voor pathologische processen.  Vanuit dat methodisch model zouden ze ook van invloed zijn op de ontwikkeling van behandelingsmethodiek.  Echter ook deze ontwikkeling zou een 1000 tal jaren duren en wederom als gevolg van een heropleving van de theorie naar aanleiding van socio-politieke redenen.   Hierbij zou een inbreuk op het energetische kanaalsysteem leiden tot een disbalans, een verstoring van de homeostase waarbij een energetisch optimum van gebieden verschuift.  De onderlinge relaties zoals weergegeven in de verschillende cycli moeten zorgen voor het behoud van deze homeostase.

De cycli zijn een manier om relatief evenwicht en stabiliteit te creëren door continue bijsturing.  Zonder het voedende is er geen basis voor groei maar zonder inhibitie van deze groei zal er hyperfunctie ontstaan en daardoor schade.  Te veel groei en ontwikkeling is niet wenselijk.  Alleen wanneer de onderlinge actoren door elkaar geconditioneerd worden kan er een relatieve balans ontstaan.   Deze interacties vormen een extreem gecompliceerd en delicaat netwerk waarbij ze gestuurd worden door verschillende wetten.  In dat opzicht kun je dus nooit het één behandelen zonder een invloed uit te oefenen op de andere aspecten.  Iets wat bekend staat als het concept van ‘Ganying’ – een mate van correlatieve resonantie waarbij er niets gebeurt zonder een impact te hebben of verbinding te maken met alle andere zaken.  Binnen de geneeskunde vind je de wuxing overigens terug in verschillende aspecten.  Zowel in fysiologie, pathologie, diagnose, behandelingsprincipes, diëtiek, kruidengeneeskunde, acupunctuur en massage.

Kritiek

Hoewel de wuxing in de huidige gang van zaken een prominente plaats inneemt in het verhaal van TCM is dit niet een automatisch gegeven.  Eén van de meer bekende boeken over Chinese geneeskunde:  The Web that has no Weaver van Ted Kaptchuk maakt geen vermelding van de wuxing theorie.  Althans het krijgt geen plek tussen de besproken onderwerpen maar komt slechts achterin het boek aan bod in de appendix met de uitleg waarom het niet van belang is.  Wuxing wordt hier gezien als zijnde niet relevant genoeg om te bespreken.  Niet alleen Kaptchuk is deze mening toegedaan.  Ook Porkert wijst erop dat de wuxing slechts een secundaire rol speelt in de ontwikkeling van het wetenschappelijk systeem in China.

Daarnaast is de prevalentie in de medische literatuur vele malen hoger voor yin yang dan voor wuxing.  Zo komt in het woordenboek van TCM en pharmacologie de term wuxing slechts tien maal voor terwijl dat 350 maal is voor yang, 420 voor yin en 70 maal voor yinyang.  De Huang Di Nei Jing die voor velen toch geldt als de bijbel van de Chinese geneeskunde toont daarin een nog veel groter verschil.  25x voor wuxing terwijl maar liefst 2000x yang, 1400x yin en 300x yinyang.  De klassieker van Hua Tuo daarentegen vermeld specifiek: “Without yin and yang there is no heaven and earth.  Without the five phases, there is no yin and yang.  It follows that humans are developed by heaven and earth and ruined by yin and yang, and they are generated by the five phases in a counterflow and orderly interrelationship.  Maw. Een cruciaal onderdeel van de kosmologie.  De meningen zijn dus duidelijk verdeeld.

Veel argumenten handelen over de onlogica van het systeem, die zijn er overigens legio.  Deze kwamen al in de vroegste tijden van zijn ontstaan voor.  Zo  was er de kritiek van Wang Chong (27-97 AD) die zei: “als de haan met metaal linkt en hout met de haas, waarom is het dan zo dat als metaal hout overwint, de haan niet de haas verscheurt?”  Ook de tijdsgenoten van Zou Yan stelden met dergelijke argumenten de geloofwaardigheid en doelmatigheid van het systeem in vraag.  “Als water vuur dooft en controleert.  En vuur of hart kent paarden als dier en water of nieren kent rat als dier.  Zouden ratten dan niet paarden moeten verjagen of controleren?”

Niet alleen binnen de cycli kwam de aanklacht van onlogica naar voren, ook bij de correspondenties bleken zij niet altijd even zinvol.  Volgens de Nei Jing stelt wuxing  dat de ogen bij lever horen en de tong met het hart.  Maar de yin yang theorie zegt dan weer dat het zuivere qi van alle organen in de ogen te zien is en de tong staat in verbinding met de meeste kanalen.  Dat betekent dat een oogprobleem een manifestatie kan zijn vanuit lever, milt, longen of nier al naar gelang de veranderingen in het totaalbeeld.  Het uitgaan van wuxing zou daarbij kunnen leiden tot verkeerde diagnostiek.

De oplossing hiervoor die door meerdere auteurs wordt aangegeven is dat we dienen te waken voor inflexibiliteit in de toepassing ervan en het blind accepteren van de theorie.  Daarentegen dienen we de theorie grondig te bestuderen en zijn essentie te begrijpen.  Wanneer we de theorie te star gebruiken leidt het tot dit soort absurde conclusies zoals hierboven vermeld.  Het is en blijft een waardevol wetenschappelijk systeem dat kan worden gebruikt om de klinische werkelijkheid te beoordelen en te bespreken.  De gekende schema’s zijn niet heilig.  Doorheen de jaren zijn er aanpassingen gebeurt en wijzigingen.  Die zijn immers niet de kern van de theorie maar de onderliggende manier van denken, dat is wat belangrijk is.

Maciocia waarschuwt dan ook het model nooit als een geïsoleerde eenheid te gebruiken maar om die steeds te plaatsen in verhouding tot de eigenlijke orgaanfunctie.  Zoals mijn collega Roel Janssen omschrijft: “het probleem zit hem met name in de toepassing als systeem of doctrine.  Wuxing is nl. geen van beide, het is een werkmodel.  Daarbij zijn geen absolute waarheden.  Bij een systeem of doctrine zijn die er nl. wel.  Gebruik je de wuxing op die manier, dan kom je uiteraard op één of ander punt wel in de knel.  Het is heel belangrijk om voortdurend alert te zijn dat je de boel niet naar het model toe aan het praten bent.  Je moet eerst en vooral reëel blijven.  Een systeem of doctrine zal altijd een bepaalde starheid in zich dragen.  Die zegt: iets werkt zus en niet zo.  Een model echter is de theoretische basis voor de mogelijkheid van een systeem.  Dat systeem is dan één van de mogelijkheden.  In de praktijk dien je altijd creatief om te gaan met een model omdat het niet altijd 100% zal kloppen.  Een systeem ligt vast, een model is eerder een gegroepeerde set regels volgens welke je te werkt gaat zolang het tot resultaten leidt en waar je vanaf moet wijken als die resultaten er niet zijn.  Dat onderscheid is cruciaal.

Bibliografie:

– Kaptchuk Ted 1988. The Web that has no weaver; Uitgeverij Kosmos Utrecht / Antwerpen; ISBN 90 215 1227 0
– Kervel Peter C, 2007.  Acupunctuur in 1 dag; Lan Di Press Kockengen; ISBN 978-90-79212-01-9
– Kohn L. 2004. Daoism and Chinese culture; Three Pine Press; ISBN 1-931483-00-0
– Lehman Hanjo 2012. A Westerner’s question about TCM: are the yinyang concept and the wuxing concept of equal philosophical and medical rank?; Journal Of Chinese Integrative Medicien March 2012, vol. 10, no.3
– Huang Jianping, 1995. Methodology of TCM; New World Press, Beijing China; ISBN 7-80005-266-4
– Maciocia Giovanni, 1989.  The Foundations of Chinese Medicine – a comprehensive text for acupuncturists and herbalists; Churchill Livingstone Inc. New York; ISBN 0-443-03980-1
– May B & Tomoda T 1999. The origins of the wuxing. Journal of the Australian Chinese medicine education and research council, vol.4 no.2, pp. 14-23
– Porkert M. 1978. The theoretical Foundations of Chinese Medicine – Systems of correspondence. MIT Press; ISBN 0-262-16058-7
– R. Goris 2006. De Yijing van Koning Wen; Altamira Becht, Haarlem; ISBN 9069636565 / NUR722
–  Unschuld P., 2003.  Huang Di nei jing su wen – Nature, knowledge, imagery in an Ancient Chinese Medical Text; University of California Press; ISBN 978-0-520-23322-5
– Yevengy V. Albegov ea. 2010. The Wu Xing Theory and Homeostatic Interaction of Organs; Chinese Medicine Magazine 2010,1, 45-48. Published online september 2010 (http://www.SciRP.org/journal/cm)

Artikel gepubliceerd door de Stichting Chinese Yang Sheng and TCM.  Wil je meer weten over de Stichting of de verschillende onderdelen en projecten?  Neem dan een kijkje op www.cnys-tcm.com maar je mag ook altijd mailen naar info@cnys-tcm.com.